[Κεντρική σελίδα] > [Επιμέρους θέματα ευαισθητοποίησης] > [Τα απειλούμενα ζώα στην Ελλάδα] > [H Καφέ Αρκούδα]

(Η ΚΑΦΕ ΑΡΚΟΥΔΑ)

Οι πρώτες αρκούδες ή καλύτερα “αρκτοειδή” εμφανίστηκαν στη γη εδώ και 25 εκ. χρόνια. Οι παγετώνες της τελευταίας γεωλογικής περιόδου έφεραν μεγάλες αλλαγές στο φυσικό περιβάλλον του πλανήτη, επηρεάζοντας και την εξέλιξη της αρκούδας. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την ενσωμάτωση στο γενετικό υλικό των αρκούδων μιας εκπληκτικής δυνατότητας προσαρμογής. Αυτό οδήγησε τελικά στη διαφοροποίηση οκτώ (8) ειδών αρκούδας.

Η καφέ αρκούδα, το πλέον ευπροσάρμοστο από τα 8 είδη αρκούδας αποίκισε όλους τους τύπους βιότοπων στο Β. ημισφαίριο. Ωστόσο, οι τελευταίοι αιώνες στάθηκαν αρκετοί για να αποδεκατίσει ο άνθρωπος τον πληθυσμό της, ειδικά στην Ευρώπη και στη Αμερική όπου το είδος τελεί υπό εξαφάνισιν. Σήμερα στην Ευρώπη η αρκούδα ζει σε μικρούς αποκομμένους πληθυσμούς και θεωρείται επίσημα πλέον είδος υπό εξαφάνιση στη δυτική, κεντρική και νότια Ευρώπη.

Οι αριθμοί μιλούν μόνοι τους για το μέλλον του είδους στην Ευρώπη: στη Γαλλία υπάρχουν 7-10, στη Β .Ιταλία (Άλπεις) 5, στην Ισπανία 13-20 αρκούδες. Σήμερα στη χώρα το ελάχιστο μέγεθος του πληθυσμού καφέ αρκούδας υπολογίζεται σε 110-130 ζώα περίπου.

Οι πιο απόμερες περιοχές της οροσειράς της Πίνδου και της Ροδόπης, εκτεταμένα μικρά και αμιγή δάση φυλλοβόλων και κωνοφόρων δέντρων της ορεινής και ημιορεινής ζώνης, αποτελούν ακόμη τους δύο τελευταίους πυρήνες κατανομής της καφέ αρκούδας στην Ελλάδα. Ωστόσο η χώρα μας φιλοξενεί το 50% του πληθυσμού στη δυτική και νότια Ευρώπη.

Χαρακτηριστικά της αρκούδας είναι η άριστη ακοή και όσφρηση και λιγότερο η καλή όραση. Βλέπει αρκετά καλά σε απόσταση 80μ. αλλά δεν μπορεί να διακρίνει τον άνθρωπο στα 300μ.

Το ύψος ενός ενηλίκου ζώου μπορεί να φτάσει τα 1,10μ., ενώ το συνολικό μήκος από 1,70-2,20μ. Το ενήλικο θηλυκό ζυγίζει από 70 έως 120 κιλά, ενώ ενήλικο αρσενικό κυμαίνεται από 110-250 κιλά. Η αρκούδα ζει γύρω στα 20 με 25 χρόνια. Είναι ζώο με εξαιρετική ευφυΐα υστερεί σε εξυπνάδα σε σχέση με ορισμένα πρωτεύοντα (πίθηκοι), τον ελέφαντα και τα δελφίνια. Έχει πολύ καλή μνήμη, ικανότητα προγραμματισμού και “σύνεση”. Επίσης η αρκούδα μπορεί να απομνημονεύσει και να μεταδώσει και την παραμικρή λεπτομέρεια της γεωγραφίας της περιοχής στην οποία ζει. Γνωρίζει επακριβώς που βρίσκονται τα καλύτερα σημεία για τροφή, για προστασία, τα σύντομα περάσματα και τα πιο ήσυχα σημεία του δάσους.

Μια ιδιομορφία στη διάπλασή της είναι ότι όταν βαδίζει κινεί τα δύο πόδια της ίδιας πλευράς, πρώτα τα δύο δεξιά και ύστερα τα δύο αριστερά. Εκεί οφείλεται και το αργό βάδισμά της. Επίσης βαδίζει με όλο το πέλμα και κυρίως στα πίσω πόδια. Αυτή η ιδιότητα της δίνει τη δυνατότητα να στέκεται όρθια, για αρκετή ώρα, πράγμα που της χρησιμεύει όταν χρειάζεται καλύτερο πεδίο όσφρησης, όρασης και ακοής. Συχνά, αυτή η στάση ανίχνευσης ερμηνεύεται εσφαλμένα ως επιθετική.

Η αρκούδα δεν εκ φύσεως επιθετικό ζώο. Μπορεί, βέβαια, όπως κάθε αμυνόμενο ζώο που νιώθει κίνδυνο για το ίδιο ή για τα μικρά του, να εκδηλώσει επιθετική συμπεριφορά για εκφοβισμό.

Η καφέ αρκούδα είναι ζώο μοναχικό εκτός από την εποχή του ζευγαρώματος. Την περίοδο αυτή τα αρσενικά μπορούν να διανύσουν μεγάλες αποστάσεις σε αναζήτηση θηλυκής συντρόφου. Αν και η γονιμοποίηση γίνεται την εποχή του ζευγαρώματος (Μάιο με Ιούλιο) η πραγματική ανάπτυξη του εμβρύου αρχίζει πέντε (5) μήνες αργότερα. Ενδιάμεσα το γονιμοποιημένο ωάριο βρίσκεται σε λανθάνουσα κατάσταση. Αυτή η αναβολή της κύησης αποτελεί τον πρώτο μηχανισμό προσαρμογής του είδους στις συνθήκες του φυσικού περιβάλλοντός του. Η εγκυμοσύνη καθυστερεί τόσο, όσο χρειάζεται το θηλυκό για να προλάβει πρώτα να συσσωρεύσει αρκετό λίπος μέσω της τροφής, έτσι να θρέψει τον εαυτό της, τα αναπτυσσόμενα έμβρυα, αλλά και τα ευάλωτα νεογνά. Το θηλυκό γεννάει κάθε δύο με τρία χρόνια στα μέσα του χειμώνα, 1 ή 2 και σπανιότερα 3 αρκουδάκια.

Η αρκούδα είναι ζώο παμφάγο με προτίμηση στις τροφές φυτικής προέλευσης. Τρέφεται με όλων των ειδών τους διαθέσιμους καρπούς του δάσους: βατόμουρα, άγρια κεράσια, άγρια κορόμηλα, βελανίδια, καρπούς οξιάς, βολβούς, ρίζες, χόρτα κλπ. Της αρέσει επίσης το μέλι, μικρά ή μεγάλα θηλαστικά, έντομα (κυρίως μυρμήγκια) και χελώνες.

Γενικά το διαιτολόγιο της αρκούδας συνθέτουν όχι λιγότερο από 67 είδη φυτικών και ζωικών οργανισμών. Αυτό αποδεικνύει και την αξιοσημείωτη τροφική ευελιξία της αρκούδας ενώ αποτελεί τον δεύτερο μηχανισμό προσαρμογής της στις φυσικές μεταβλητές που επηρεάζουν το βιότοπό της.

Μια άλλη ενδιαφέρουσα πλευρά στην τροφική συμπεριφορά της αρκούδας είναι ότι η αρκούδα με τη σύσταση του διαιτολογίου και τη κινητικότητα που τη χαρακτηρίζει, λειτουργεί ακούσια σαν μεταφορέας-σπορέας φυτικών ειδών, μέσω των περιττωμάτων, επηρεάζοντας έτσι τη σύσταση της δασικής βλάστησης. Με άλλα λόγια, με αυτή τη λειτουργία συμβάλλει στην ανάπτυξη θάμνων και μικρών δέντρων. Αποτέλεσμα είναι να πυκνώνει ή αραιή βλάστηση του δάσους και έτσι από την αυξημένη πυκνότητα των φυτών, συγκρατείται καλύτερα το δασικό χώμα και το νερό.

Ένας τρίτος μηχανισμός προσαρμογής της αρκούδας που ταυτόχρονα αποτελεί και μία από τις σημαντικότερες και αξιοπερίεργες φάσεις του βιολογικού κύκλου της είναι ο χειμέριος λήθαργος που διαφέρει ουσιαστικά από την χειμέρια νάρκη που χαρακτηρίζει τα άλλα είδη θηλαστικών.

Οι βασικότερες διαφορές είναι:

• Κατά τη χειμέρια νάρκη η θερμοκρασία του ζώου πλησιάζει τη θερμοκρασία περιβάλλοντος (σχεδόν 0C). Οι καρδιακοί παλμοί και ο αναπνευστικός ρυθμός ελαττώνονται δραματικά (περίπου στο 95%). Επίσης το ζώο ξυπνάει κατά διαστήματα για να αποβάλλει.
• Αντίθετα όμως κατά το χειμέριο λήθαργο η θερμοκρασία του σώματος της αρκούδας μειώνεται μόνο κατά ένα ή δύο βαθμούς σε σχέση με την κανονική (περίπου 38C). Οι καρδιακοί παλμοί και ο αναπνευστικός ρυθμός δεν ελαττώνονται δραματικά (περίπου στο 43%). Το επίπεδο εγρήγορσης είναι υψηλότερο απ’ ότι στα άλλα θηλαστικά, γι’ αυτό ξυπνάει πολύ εύκολα, όταν ενοχληθεί μέσα στη φωλιά της. Εδώ βρίσκεται και η μεγάλη ευαισθησία της, γιατί δύσκολα πέφτει σε λήθαργο και στην υποχρεωτική περιπλάνησή της δεν βρίσκει εύκολα τροφή.
• Μια άλλη διαφορά της αρκούδας είναι ότι κατά τον λήθαργο δεν καταναλώνει ούτε τροφή, ούτε νερό και δεν αποβάλλει ούτε ούρα, ούτε κόπρανα.
• Αυτό προσελκύει και το επιστημονικό και ιατρικό ενδιαφέρον, γιατί η αρκούδα είναι το μόνο ζώο που κατά τη φάση κατορθώνει και τα τοξικά απόβλητα του οργανισμού της, μετατρέποντάς εκ νέου σε απλούστερες ενώσεις και θρεπτικές ουσίες, χωρίς κανένα σύμπτωμα τοξαιμίας. Το φαινόμενο αυτό ανοίγει νέους ορίζοντες στην ιατρική, αλλά και στη διαστημική έρευνα. Με την ανακάλυψη των μηχανισμών που χρησιμοποιεί η θεραπεία της νεφρικής ανεπάρκειας, αλλά και η επιβίβαση των πληρωμάτων σε διαπλανητικά ταξίδια θα είναι εφικτά.
• Η τελευταία διαφορά είναι ότι ενώ τα άλλα θηλαστικά λόγω κατάστασης λήθαργου η επιβράδυνση του μεταβολισμού ελαττώνει τις καύσεις και μειώνει τις τροφικές ανάγκες του ζώου. Αντίθετα η αρκούδα μπορεί να χάσει έως και 30% του βάρους της που είχε το φθινόπωρο.

ΚΙΝΔΥΝΟΙ

Πολύ πριν εμφανιστεί ο άνθρωπος οι αρκούδες ζούσαν σε σπηλιές. Μετά την εμφάνισή του άρχισε να τις διώχνει, βάζοντας φωτιά στην είσοδο αναγκάζοντας τις να βγουν έξω για μην πεθάνουν από ασφυξία λόγω του καπνού.

Σήμερα οι απειλές που δέχονται από τον άνθρωπο είναι διαφορετικού χαρακτήρα. Κυνηγούνται από γεωργούς γιατί τους καταστρέφουν τις καλλιέργειες, από τους μελισσοκόμους, γιατί τους καταστρέφουν τα μελίσσια, καθώς και από τους κτηνοτρόφους, γιατί τους τρώνε καμιά φορά κάποιο ζώο.

Οι άνθρωποι δεν τις κυνηγούν μόνο, αλλά τους κλέβουν όλο και περισσότερο χώρο, καταστρέφοντας συνεχώς τους βιότοπους, δηλαδή τον αναγκαίο φυσικό χώρο, οπού η αρκούδα επιτελεί όλες τις λειτουργίες τις απαραίτητες για την επιβίωσή της. Ανοίγονται δρόμοι μέσα στα δάση, πάνω στα βουνά και κόβονται τα δέντρα για να δημιουργηθούν βοσκοτόπια.

Όμως μερικές φορές οι αρκούδες κινδυνεύουν και από ανθρώπινα λάθη, που τις αναγκάζουν να φεύγουν. Κατά τις αναδασώσεις οι άνθρωποι φυτεύουν δέντρα που δεν προσφέρουν τίποτα στις αρκούδες γιατί δεν βρίσκουν τροφή.

Πέρα όμως από τους περιορισμούς που βάζει η φύση στον πολλαπλασιασμό των ζώων αυτών, η μεγαλύτερη απειλή στην περίπτωση της αρκούδας είναι το κυνήγι με θορυβώδης τρόπους, όπως οι παγάνες. Η μητέρα μέσα στη φωλιά ακούγοντας τον θόρυβο εγκαταλείπει τη φωλιά και τα μικρά της, τα οποία πεθαίνουν σε διάστημα 15-20 λεπτών.

Επίσης, ο άνθρωπος τις κυνηγά, για να τους πάρει το δέρμα ή τα μικρά, που κάνουν χορεύτριες για τα πανηγύρια. Όμως για μια αρκούδα “χορεύτρια” η φύση χάνει δύο πολύτιμα άτομα.

Επιβεβαιωμένα κρούσματα λαθροθηρίας δείχνουν ότι οι πληθυσμοί της καφέ αρκούδας επιβαρύνονται κατά μέσο όρο ετησίως με απώλειες της τάξης των δεκατεσσάρων (14) ζώων, δηλαδή το 12% του ελάχιστου πληθυσμού. Η κατάσταση είναι παραπάνω από κρίσιμη, αν αναλογιστούμε ότι το όριο “αντοχής” ενός φυσικού πληθυσμού αρκούδας σε απώλειες είναι μόλις 4%.

ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

Η αρκούδα προστατεύεται επίσημα από την ελληνική νομοθεσία σύμφωνα με την οποία απαγορεύεται ρητά το κυνήγι της, η αιχμαλωσία, ο βασανισμός, και η έκθεσή της σε κοινή θέα. Εξάλλου, η σύμβαση της Βέρνης (που αφορά τα απειλούμενα είδη και τους βιότοπούς τους) έχει κυρωθεί από την Ελλάδα και υιοθετηθεί από την ελληνική νομοθεσία και ισχύει από το 1983.

Το ισχύον νομικό πλαίσιο προστασίας ελάχιστα εφαρμόζεται στην πράξη, πράγμα που δυσκολεύει όλο και περισσότερο τις συνθήκες επιβίωσης της αρκούδας. Ορισμένες προστατευόμενες περιοχές, όπως οι Εθνικοί Δρυμοί Βίκου-Αώου, Βόρειας Πίνδου, Πρεσπών καθώς και το παρθένο δάσος Ροδόπης, που θα μπορούσαν να μπορούσαν να αποτελέσουν σημαντικό καταφύγιο για τους μικρούς πληθυσμούς της αρκούδας που ζουν μέσα ή στις γύρω περιοχές υπάρχουν μόνο “στα χαρτιά”. Κατά συνέπεια δεν τυχαίνουν καμιάς ιδιαίτερης μέριμνας ή διαχείρισης στην πράξη.

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

1.Απόλυτη και πρακτική εφαρμογή του νομικού καθεστώτος που διέπει την προστασία της αρκούδας, αλλά και τις προστατευόμενες περιοχές στις οποίες ζει.

2.Ορθότερη διαχείριση του βασικού πλούτου.

3.Πάταξη της λαθροθηρίας με αύξηση των θηροφυλάκων, σωστή επιτήρηση και αυστηρότατες ποινές σε περίπτωση σύλληψης λαθροκυνηγού.

4.Κλείσιμο δευτερεύουσων δασικών δρόμων για το κοινό.

5.Πιο δίκαιη αποζημίωση των κτηνοτρόφων , μελισσοκόμων κλπ. Σε περίπτωση πρόκλησης εξακριβωμένων ζημιών από αρκούδα. Προς το παρόν το κράτος συνεισφέρει μόνο κατά 30% επί του συνολικού ύψους των ζημιών και αυτό μόνο για τα βοοειδή και τα αιγοπρόβατα, με διαδικασίες υπερβολικά χρονοβόρες και χωρίς καμιά απολύτως πρόβλεψη αποζημίωσης για τους μελισσοκόμους.

6.Ενημέρωση του κοινού και,

7.Επιστημονική έρευνα σε μεγάλη κλίμακα.

Προστασία της αρκούδας:

Ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ και τα προγράμματά του

Ο “ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ” ιδρύθηκε το 1992 ως αστική εταιρεία μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, με στόχους που αναφέρονται στην προστασία και τη διαχείριση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος. Οι δραστηριότητες της εταιρείας ξεκίνησαν με επίκεντρο την καφέ αρκούδα και την προστασία της, καθώς το ζώο ανήκει στα είδη που απειλούνται από εξαφάνιση και απαιτεί ιδιαίτερη προστασία.

Ευρύτερος στόχος του “ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ” είναι ευαισθητοποιηθεί το κοινό και η πολιτεία, να ενεργοποιηθεί η συνεργασία μεταξύ κρατικών και μη κρατικών φορέων στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια και να αξιοποιηθεί κάθε δυνατότητα αναβάθμισης της Ελλάδας διεθνώς σε ζητήματα διαχείρισης και προστασίας του περιβάλλοντος.

Σ’ αυτή την κατεύθυνση ο “ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ” δημιούργησε δημιούργησε και οργάνωσε το 1993 το Κέντρο Προστασίας της Αρκούδας (ΚΠΑ), για την οριστική επίλυση του προβλήματος των αρκούδων “χορευτριών” και γενικότερα των αρκούδων που ζουν σε αιχμαλωσία σε ακατάλληλες συνθήκες διαβίωσης.

Συνολικά οι στόχοι του κέντρου και του “ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ” είναι:

• Η φροντίδα για την αποκατάσταση και περίθαλψη ζώων που βρίσκονται σε κατάσταση αιχμαλωσίας.

• Η προώθηση της επιστημονικής έρευνας και εφαρμογή της σε ειδικά θέματα διαχείρισης.

• Η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού και των σχετικών κρατικών φορέων σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος.

• Ενίσχυση της διεθνούς επιστημονικής συνεργασίας και η προβολή της Β. Ελλάδας ως κέντρο παρόμοιων δραστηριοτήτων.

Ο κτηνιατρικός σταθμός είναι ένας χώρος περίθαλψης και φιλοξενίας των αρκούδων που κατασχέθηκαν από αρκουδιάρηδες, τσίρκο και ζωολογικούς κήπους. Εκεί παρέχεται στα ζώα η κτηνιατρική περίθαλψη καθώς και ειδική υποστήριξη προκειμένου να επιτευχθεί η ομαλή διαβίωσή τους στο Δασικό Σταθμό, όπου μεταφέρονται στη συνέχεια.

Οι αρκούδες που έχουν κατασχεθεί και φτάνουν στον Κτηνιατρικό σταθμό περνούν από μία γενική κτηνιατρική εξέταση, αφαιρούνται τα παράσιτα, εμβολιάζονται και περνούν μια περίοδο παρακολούθησης και θεραπευτικής αγωγής, η διάρκεια της οποίας εξαρτάται από την κατάσταση του ζώου. Όταν η φυσική και ψυχολογική κατάσταση κριθεί ικανοποιητική, οι αρκούσες μεταφέρονται στο Δασικό Σταθμό του Νυμφαίου.

Ο Δασικός Σταθμός είναι χώρος στον οποίο οι αρκούδες θα ζήσουν το υπόλοιπο της ζωής τους. Ο Σταθμός βρίσκεται ένα χλμ. Ανατολικά της Κοινότητος Νυμφαίου, σε υψόμετρο 1350μ. Έχει έκταση περίπου 20 στρεμμάτων, μέσα σε φυσικό δάσος οξιάς, που αποτελεί φυσικό βιότοπο της αρκούδας. Εκεί, παρέχονται στα ζώα οι καλύτερες δυνατές συνθήκες για την φυσική τους διαβίωση, με την ελάχιστη ενόχληση. Ο Δασικός Σταθμός είναι από τους πρωτοποριακούς σταθμούς στην Ευρώπη και οι εγκαταστάσεις έγιναν με τα πιο σύγχρονα πρότυπα.

Οι ενέργειες για την διαβίωση των ζώων που φιλοξενούνται στο ΚΠΑ είναι:

• Περιβαλλοντικός εμπλουτισμός των χώρων διαμονής τους για την αντιμετώπιση της ανίας που παρουσιάζουν τα ζώα που ζουν σε συνθήκες αιχμαλωσίας.

• Αύξηση της ποσότητας των χορηγούμενων στα ζώα τροφών για την προετοιμασία τους για την περίοδο του χειμερινού λήθαργου και

• Στείρωση των αρσενικών αρκούδων, για να περιοριστεί η επιθετικότητά τους απέναντι στις υπόλοιπες και να αποφευχθεί το ενδεχόμενο εγκυμοσύνης. Η αναπαραγωγή των αρκούδων σε αιχμαλωσία δεν αποτελεί στόχο του ΚΠΑ και του “ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ” γιατί έχει πλέον αποδειχθεί ότι είναι αδύνατη η επιτυχημένη επανένταξη στο φυσικό περιβάλλον μιας αρκούδας που έχει μεγαλώσει σε συνθήκες αιχμαλωσίας.

Μια άλλη μορφή προστασίας που προσφέρεται στις αρκούδες αν και με μέσα τεχνητά και αφύσικα ως ένα βαθμό, είναι ο περιορισμός τους σε ζωολογικό κήπο, όπου η διατήρησή τους έχει σημειώσει μεγάλη επιτυχία, της καφετί αρκούδας. Ωστόσο, σαν μέσο διάσωσης των ζώων αυτών από τον κίνδυνο να εξαφανιστούν, οι ζωολογικοί δεν μπορεί να είναι παρά μόνο το τελευταίο θλιβερό καταφύγιό τους

ΣΤΑΥΡΙΔΟY EYAΓΓΕΛΙΑ

[Κεντρική σελίδα] > [Επιμέρους θέματα ευαισθητοποίησης] > [Τα απειλούμενα ζώα στην Ελλάδα] > [H Καφέ Αρκούδα]